پیدایش ساعت:
کتیبه‌های بابلی نشان می‌دهد که پس از کوچ قبیله کاسیان از ایران به بین‌النهرین، شیوه تقسیم زمان به 24 ساعت و هر ساعت 60 دقیقه و هر دقیقه 60 ثانیه و هر ثانیه 60 ثالثه بوده و در این شیوه تقسیم زمان از نظام 60گانی شمارش اعداد استفاده شده که در آن زمان بسیار رواج داشته و تا امروز نیز باقی‌مانده است. دلیل انتخاب این روش قابلیت بخش‌پذیری در نظام اعداد است.
نظــام 360 درجــه در درجـه بنــدی صفـحـه دایـره استــفاده می‌شـود. از همـین روســت کــه در 20 قـرن اخیــر هــر چـه سـاعــت سـاخته‌شده است عقربه‌هایش حول محور 360 درجه حرکت می‌کند و ساعت‌هایی که از این شیوه برخوردار نبودند توفیق کمتری در میان مردم داشته‌اند. اگرچه با اختراع اولین ساعت دیجیتالی در اواخر قرن 19 حرکت عقربه‌ها در صفحه 360 درجه کمرنگ‌تر شد اما ساعت‌هایی که عقربه‌هایشان حول محور 360 درجه می‌چرخند، طولانی‌ترین عمر را در تاریخ ساعت دارا هستند.
ساعت آفتابی (اولین ساعت)
با استناد بر تاریخ هردوت، کتاب هایی دراین‌باره می‌گویند که اولین ساعت، ساعت آفتابی بوده است که قدمت آن به 5000 سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. بر اساس مدارک موجود در موزه ساعت شناسی لندن، نخستین کسی که به محاسبات نظری این ساعت‌ها پرداخت و باعث رواج آن شد، آنکسیماندر اهل یونان بود. خارج از تمدن یونان باستان، حدود 340 سال پیش از میلاد، یک ستاره‌شناس کلدانی به نام «بروسوس» نیز نخستین ساعت آفتابی کروی را طراحی کرد. در این ساعت آفتابی، شاخص جاذب درون نیمکره‌ای واقع شده بود که علاوه بر نشان دادن زمان، بـرحسب یــک تـقسـیم‌بنـدی 12 ساعته طول روز، بلندی سایه و نیز فصل‌ها را مشخص می‌کرد.
سومری‌ها این نوع ساعت را توسعه دادند و نخستین ساعتهای آفتابی عمودی را ساختند که یک شاخص عمودی سایه‌ای بر صفحه آن می‌انداخت و تقسیم‌بندی آن سایه، نشانه‌هایی از گذر ساعتهای روز بود. ساعت آفتابی، وسیله‌ای است که زمان را با استفاده از مکان خورشید در آسمان نشان می دهد. معمول‌ترین نوع ساعت آفتابی، از میله‌ای ساخته‌شده بود که روی صفحه‌ای قرار داشت و ساعتهای شبانه‌روز روی آن میله نشانه‌گذاری شده بودند. وقتی مکان خورشید در آسمان عوض می‌شد، سایه آن میله نیز روی صفحه جابه‌جا و بر اساس آن ساعت مشخص می‌شد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که بیشتر ساعتهای آفتابی معمولی، زمان ظاهری خورشیدی را نشان می‌دهند و این زمان با زمانی که در ساعتهای رایج می‌خوانیم، کمی فرق دارد و در طول سال تا حدود 15 دقیقه جابه‌جا می‌شود. این ساعت‌ها تنها چهار روز در طول سال با ساعتهای مکانیکی مطابقت دارد (روزهایی مثل 16 آوریل، 14 ژوئن). این پدیده به این خاطر است که راستای محور چرخش زمین به دور خود، ثابت نیست و زمین هنگام چرخش به دور خود کمی تاب می‌خورد، اما ساعتهای آفتابی دقیق، همیشه جدول یا نموداری در کنار خود دارند که این اختلاف زمان را در ماه‌های مختلف برای مخاطبان خود اصلاح می‌کند. البته برخی دیگر از ساعتهای آفتابی پیچیده نیز با خمیده کردن خط ساعت‌ها روی صفحه خود یا با روش‌های دیگر، به‌طور مستقیم ساعت را درست نشان می‌دهند.
ساعت میدان‌ها
در شــهـرهای بــزرگ جـهـان رسـم بـر ایــن بوده است که ساعت‌‌هـایی را در میـدان‌های اصلی نصـب مـی‌کردند تا مردم در جریان گذران اوقات خود باشند و امروزه این ساعت‌ها به‌عنوان نمادهای تمدن در هر یک از شهرهای بزرگ جهان به شمار می‌آیند.
ساعت آبی
ساخت ساعتهای آفتابی و ساعتهای آبی نشانگر این است که بشر همیشه سعی نموده برای تعیین اوقات زندگی خود از عناصر طبیعت مثل آب، آفتاب، باد، خاک، گیاه و امثال آن کمک بگیرد. «کالینستنس» مورخ یـونـانی که در لشـکرکشی قـوای اسـکنـدر مقـدونی بـه ایران به‌عنوان گـزارشگـر وقایع جنگی همراه اسکندر بوده است و رویـدادهـای روزانـه و مـشاهـداتـش را بـه‌طـور منـظـم ثبت می کرده، در یادداشتی آورده است: “در اینجا (ایران آن روزگار) در دهکده‌ها آب را برحسب نوبت به کشاورزان برای زراعت می‌دهند.” این مورخ یونانی در ادامه یادداشت خود که بعدها با محاسبات تقویمی معلوم شد متعلق به سپتامبر 326 سال پیش از میلاد مسیح (ع) بوده، اضافه کرده است: “یک فرد از میان آنان انتخاب مـی‌شـود تـا بـر زمـان نـوبـت‌بـنـدی آب نظـارت داشته باشد. این فرد در کنار نهر اصلی آب و محل انشعاب آب (بریجه‌ها) بر سکویی نشسته و ظرفی فلزی را که سوراخ بسیار ریزی در بدنه آن تعبیه شده است در ظرفی بزرگ‌تر و پر از آب قرار می‌دهد که پس از پر شدن ظرف کوچک (یک یا چند بار) که به آهستگی و بر اساس محاسبات قبلی انجام می‌شود، آب را قطع و آن را به‌طرف جوی کشاورزی دیگر روانه می‌کند و این کار دائمی است.” این وسیله را ساعت آبی گویند که از نزاع کشاورزان بر سر توزیع آب جلوگیری می‌کند. در این نوع ساعت، از جریان یکنواخت آب استفاده می کردند، به‌این‌ترتیب که داخل ظرف مدرج سوراخ‌دار را با آب پر می کردند و آب قطره‌قطره از سوراخ کوچک خارج شده و با توجه به مقدار آب خروجی، زمان حدودی را معلوم می کردند.
استفاده از این نوع ساعت آبی در منطقه‌ای به نام «کاخک» در جنوبی‌ترین بخش خراسان رضوی رایج است و به آنپها ساعت فنجان نیز می‌گویند. این سند مورخ یونانی بیانگر این است که ایرانیان از دیرباز به وقت و شمارش آن توسط ساعت اعتقاد خاصی داشته‌اند و به نوعی آن را حلاّل بسیاری از مشکلات خود می‌دانستند. عده‌ای از مورخان نیز این ساعت را متعلق به یونانیان باستان هم دانسته و معتقدند که یونانیان ساعت آبی را اختراع کردند.
ساعت شنی یا ماسه‌ای و ساعت شمعی
ساعت شنی از دو حباب شیشه‌ای چسبیده به هم تشکیل می شود که میان آن سوراخ باریکی برای رد شدن شن یا ماسه تعبیه شده است تا شن‌ها به‌تدریج از حباب بالا به حباب پایین جمع شوند. بعد ظرف را وارونه و همان عمل را تکرار می‌کردند. با معلوم شدن تعداد دفعات جابجا شدن شن‌ها در حباب‌ها، حدود تقریبی زمان مشخص می‌گردید.
در ساعت شمعی بدنه شمع مدرج می‌شد و با سوختن شمع و کوتاه شدن آن زمان را محاسبه می‌کردند.
اشکال جدید ساعت :
با پیشرفت علم و دانش بشری، به‌تدریج ساعتهای دقیق‌تر مکانیکی، وزنه‌ای، اتوماتیک، برقی، باطری دار و دیاپازون و کامپیوتری جای ساعتهای آبی، آفتابی و ماسه‌ای را گرفتند. مخصوصاً از زمان استفاده انسان از فنر جهت راه انداختن چرخ‌های دندانه‌دار که به ساعت شمار و دقیقه شمار و حتی ثانیه‌شمار متصل هستند، سنجش دقیق زمان برای همه به‌طور ساده امکان‌پذیر گشته است. در اوایل قرن شانزدهم اولین ساعت مچی آهنی، که نسبتاً زمخت بود، توسط یک آلمانی ساخته شد. در اواخر قرن هجدهم با استفاده از فنر و چرخ دندانه‌های بسیار کوچک، امکان ساختن ساعتهای مچی ظریف به وجود آمد. بطـوریکه اولـین ساعـت‌های مـچی شبـیه به ساعـت‌های امروزی، در کشور سوئیس ساخته شد. بین سال های 1865 تا 1868 بزرگ‌ترین و حجیم‌ترین ساعت دیواری جهان، در کلیسای سن پیتر در فرانسه نصب گردید. ارتفاع این ساعت 1/12 متر و عرض آن 09/6 متر و ضخامتش 7/2 متر بوده که از 90000 قطعه تشکیل‌شده است. در مقابل بزرگ‌ترین ساعت، ظریف‌ترین ساعت دنیا فقط 98/0 میلی‌متر قطر دارد .
امروزه تنوع بسیار زیادی در تولیدات ساعت‌ها را شاهد هستیم و این اختراع از گذشته تا به امروز از حیاتی‌ترین نیازهای بشر به شمار آمده است. از این رو همیشه در مرکز توجّه و تغییر، نسبت به نیازهای انسان می‌باشد.
